Czym są hormony? Hormony są to związki chemiczne wytwarzane w organizmie i są to substancje, które pobudzają lub dezaktywują różnorodne mechanizmy komórkowe w określonych tkankach. Dzieje się tak dzięki temu, że w tkankach znajdują się receptory wrażliwe na określony rodzaj hormonów. Hormony wpływają na nasz rytm okołodobowy, wzrost, nastrój, libido, zmiany zachodzące podczas ciąży i wiele innych czynników. Poniżej przedstawiamy poszczególne parametry i wskazówki jak interpretować wyniki badań medycznych hormonów, normy i wartości referencyjne.
Aldosteron
|
| Inne nazwy i skróty: |
ALD, Aldosterone |
| Opis: |
Jest to hormon steroidowy wytwarzany w korze nadnerczy – najważniejszy z grupy tzw. mineralokortykoidów. Reguluje stężenie głównych elektrolitów: sodu i potasu. Hamuje wydalanie przez nerki jonów sodu kosztem zwiększonego usuwania jonów potasu. Syntezę aldosteronu pobudza podwyższone stężenie potasu i obniżone stężenie sodu, a także układ renina – angiotensyna – aldosteron. Aldosteron przeciwdziała utracie wody z komórek i tkanek oraz zwiększa syntezę glikogenu w wątrobie. |
| Normy |
4-14 ng/dl (110-385 pmol/l) |
| Powyżej normy: |
Powyżej normy: przy stosowaniu takich leków, jak: dezoksykortykosteron, metyrapon, w czasie ciąży (objaw prawidłowy), w hiperaldosteronizmie pierwotnym – nadmierne wydzielanie aldosteronu przez gruczolak lub raka kory nadnerczy, w hiperaldosteronizmie wtórnym – marskość wątroby, zespół nerczycowy, przy niewydolności serca. |
| Poniżej normy: |
Wartości poniżej normy mogą świadczyć o niewydolności nadnerczy prowadzącej do hipoaldosteronizmu z hiperkaliemią i hiponatremią, hipoaldosteronizmie hiporeninowym, oporności na aldosteron-hipoaldosteronizm rzekomy typu I i II. |
^ powrót na górę strony ^
Hormon luteinizujący
|
| Inne nazwy i skróty: |
LH, Luteotropina, Lutropina, Luteinizing hormone |
| Opis: |
Hormon luteinizujący jest glikoproteiną wytwarzaną przez komórki gonadotropowe przedniego płata przysadki. Wydzielanie jest stymulowane przez podwzgórzową gonadoliberynę. Wydzielanie LH ma charakter pulsacyjny i u kobiet zależny jest od fazy cyklu miesiączkowego. LH pobudza jajeczkowanie i aktywuje w komórkach śródmiąższowych jajników syntezę androgenów, estrogenów i progesteronu. LH aktywuje syntezę testosteronu w komórkach śródmiąższowych w gonadach męskich. |
| Normy |
Kobiety:
faza folikularna: 1-20 U/l
faza lutealna: 1-8 U/l
w fazie owulacji: 26-94 U/l
w okresie menopauzy: 13-80 U/l
Mężczyźni: 2-10 U/l |
| Powyżej normy: |
Niewydolność jajników, gruczolak przysadki. |
| Poniżej normy: |
Wartości poniżej normy mogą świadczyć o: niedoczynności przysadki mózgowej, podwzgórza |
^ powrót na górę strony ^
Hormon wzrostu
|
| Inne nazwy i skróty: |
GH, STH, Growth hormone, Somatotropina |
| Opis: |
Hormon polipeptydowy, wytwarzany przez przednią część przysadki mózgowej. Pobudza wytwarzanie w wątrobie somatomedyn – czynników wzrostowych, oraz działa bezpośrednio na komórki i tkanki. Wydzielanie hormonu jest kontrolowane przez neurohormony podwzgórza. Wydzielanie jest pobudzane przez somatoliberynę (GHRH), a hamowane przez somatostatynę. Hormon ten jest niezbędny do wzrostu w okresie pourodzeniowym. Nasila syntezę białka, działa przeciwstawnie do insuliny, nasila uwalnianie wolnych kwasów tłuszczowych z tkanki tłuszczowej. |
| Normy |
Dzieci: 10-30 µg/l
Dorośli: 1-12 µg/l |
| Powyżej normy: |
Powyżej normy: w akromegalii i gigantyzmie, w jadłowstręcie psychicznym, w przewlekłej niewydolności nerek, w nowotworach wydzielających substancje podobne do somatotropiny – np. rak płuc, w marskości wątroby. |
| Poniżej normy: |
Wartości poniżej normy są spotykane u osób otyłych, we wrodzonym niedoborze hormonu wzrostu, po urazach okolicy przysadki i podwzgórza, w guzach przysadki, po chemioterapii. |
^ powrót na górę strony ^
Insulina
|
| Inne nazwy i skróty: |
Insulin |
| Opis: |
Insulina to hormon produkowany przez komórki ß wysp trzustki. Powstaje z proinsuliny. Insulina zwiększa wykorzystanie glukozy przez tkanki poprzez aktywację transportu glukozy do mięśni i tkanki tłuszczowej. Zmniejsza poziom cukru we krwi aktywując rozkład glukozy i przetwarzanie jej w glikogen. Pobudza także odkładanie trójglicerydów oraz syntezę białek. Zwiększa syntezę kwasów tłuszczowych, hamuje lipolizę i powstawanie ciał ketonowych. Poziom insuliny w surowicy wzrasta po posiłkach, jest niski w okresie niejedzenia. |
| Normy |
Dzieci: 10-30 µg/l
Dorośli: 1-12 µg/l |
| Powyżej normy: |
Powyżej normy: może świadczyć o cukrzycy typu 2, otyłości, zespole Cushinga. Podwyższenie stężenia insuliny może też wystąpić przy stosowaniu niektórych leków np. sterydów, pochodnych sulfonylomocznika, o chorobie wątroby, o akromegalii, o wyspiaku trzustki. |
| Poniżej normy: |
Wartości poniżej normy świadczą o: cukrzycy typu 1, późnym okresie cukrzycy typu 2, niedoczynności przysadki. |
^ powrót na górę strony ^
Kalcytonina
|
| Inne nazwy i skróty: |
CT, Calcitonin |
| Opis: |
Kalcytonina jest hormonem wytwarzanym przez gruczoł tarczowy. Hormon ten odgrywa ważną rolę w regulacji gospodarki wapniowo-fosforanowej, wpływając w ten sposób głównie na metabolizm kości. Hormon działa w odwrotny sposób niż parathormon i kalcytriol. Kalcytonina odpowiada za obniżenie stężenia wapnia w surowicy i wzrost ilości fosforanów, natomiast parathormon działa odwrotnie, to znaczy podnosi poziom wapnia, a obniża ilość fosforanów we krwi. |
| Normy |
30-80 pg/ml (8,3-22,0 pmol/l) |
| Powyżej normy: |
Powyżej normy: w raku rdzeniastym tarczycy, w nowotworach wydzielających substancję podobną do kalcytoniny – najczęściej rak piersi, płuc, prostaty, w pierwotnej nadczynności przytarczyc, w niewydolności nerek, w zespole Zollingera-Ellisona, w nadczynności tarczycy, przy przedawkowaniu witaminy D. |
| Poniżej normy: |
Obniżone wartości świadczą o hipokalcemii. Hipokalcemia może także nastąpić na skutek zaburzeń przesyłania sygnału do wnętrza komórki. Mogą się wtedy pojawić objawy tężyczki. |
^ powrót na górę strony ^
Kortyzol
|
| Inne nazwy i skróty: |
COR, Cortisol |
| Opis: |
Hormon sterydowy produkowany w korze nadnerczy wpływający na przemianę węglowodanów (zwiększa glukoneogenezę i glikogenogenezę), tłuszczów (zwiększa lipolizę) oraz białek (nasila ich katabolizm) oraz (słabiej niż aldosteron) na gospodarkę wodno-elektrolitową (nasila resorpcję zwrotną sodu w cewkach nerkowych i sprzyja wydalaniu potasu przez nerki). Działa przeciwzapalnie i immunosupresyjnie, wzmaga wydzielanie soku żołądkowego, powoduje uwalnianie wapnia z kości, powoduje uwalnianie rezerwy szpikowej granulocytów, hamuje natomiast czynność układu limfocytarnego. Produkcja i wydzielanie glikortykosteroidów w korze nadnerczy pozostaje pod kontrolą hormonu kortykotropiny (ACTH) wytwarzanego w przysadce mózgowej i czynnika uwalniającego ACTH – kortykoliberyny CRF produkowanej przez podwzgórze. |
| Normy |
Rano (po przebudzeniu): 5-25 µg/dl (0,14-0,96 µmol/l)
W południe: 4-20 µg/dl (0,11-0,54 µmol/l)
O północy: 0-5 µg/dl (0,0-0,14 µmol/l) |
| Powyżej normy: |
Wartości powyżej normy są spotykane przy: w akromegalii, podczas stosowania takich leków, jak: kortykosterydy zwłaszcza prednizon i prednizolon, estrogeny, w chorobie i zespole Cushinga, w niedoczynności tarczycy, w chorobach wątroby, w depresji endogennej, w niewyrównanej cukrzycy. Również w czasie ciąży poziom kortyzolu jest podwyższony. |
| Poniżej normy: |
Wartości poniżej normy są spotykane przy: pierwotnej niedoczynności kory nadnerczy – choroba Adissona, niedoczynności przysadki mózgowej, przy zahamowaniu czynności kory nadnerczy po długotrwałym leczeniu kortykosterydami lub kortykotropiny. |
^ powrót na górę strony ^
Parathormon
|
| Inne nazwy i skróty: |
PTH, Parathyroid hormone |
| Opis: |
Parathormon to hormon białkowy wydzielany przez przytarczyce odpowiedzialny za regulację stężenia wapnia i fosforu w organizmie. Narządami docelowymi dla tego hormonu są kości i nerki. W kościach pod wpływem parathormonu zwiększa się uwalnianie wapnia. W przypadku niedoboru aktywnej formy witaminy D występuje oporność kości na jego działanie. W nerkach natomiast zwiększa wchłanianie zwrotne jonów wapnia, hamując zwrotną resorpcję fosforanów, zwiększa też wytwarzanie aktywnej postaci witaminy D. Parathormon jest nieodzowny dla życia. Jego niedobór powoduje groźną chorobę zwaną tężyczką, charakteryzującą się nadmierną pobudliwością skurczową mięśni, wskutek obniżenia się stężenia wapnia we krwi. |
| Normy |
10-60 pg/ml (1,1-6,7 pmol/l) |
| Powyżej normy: |
Nadczynność przytarczyc skutkuje większym wydzielaniem PTH. Wzrasta poziom wapnia we krwi, kosztem tego, który jest zgromadzony w kościach. Może to wywołać groźne zaburzenia funkcji mózgu pod postacią np. wymiotów, zaburzeń rytmu serca oraz kości (osteoporoza). |
| Poniżej normy: |
Obniżone wartości świadczą o hipokalcemii. Hipokalcemia może także nastąpić na skutek zaburzeń przesyłania sygnału do wnętrza komórki. Mogą się wtedy pojawić objawy tężyczki. |
^ powrót na górę strony ^
Progesteron
|
| Inne nazwy i skróty: |
Luteina, Progesterone |
| Opis: |
Progesteron jest hormonem sterydowym, powstaje on z cholesterolu, wytwarzany jest w największych stężeniach w ciałku żółtym, w okresie ciąży również przez łożysko. W dużych stężeniach występuje w drugiej fazie cyklu miesiączkowego. Najwyższe stężenie w surowicy występuje w środku fazy lutealnej (5-8 dzień po owulacji). U kobiet źródłem progesteronu są komórki ziarniste pęcherzyka jajnikowego i ciałko żółte, a także nadnercza oraz łożysko. U mężczyzn niewielkie ilości progesteronu powstają w jądrach oraz nadnerczach. Wywołuje zmiany w błonie śluzowej macicy umożliwiające zagnieżdżenie zapłodnionej komórki jajowej. W okresie ciąży hamuje czynność skurczową macicy. Odpowiedzialny jest za rozwój gruczołów mlecznych w okresie dojrzewania. |
| Normy |
Kobiety:
faza folikularna: 0,1-1,15 ng/ml (0,3-3,5 nmol/l)
faza lutealna: 3,15-21,2 ng/ml (9,5-63,6 nmol/l)
w okresie menopauzy: 0,1-1,0 ng/ml (0,3-3,2 nmol/l)
Mężczyźni: 0,1-1,0 ng/ml (0,3-3,2 nmol/l) |
| Powyżej normy: |
Podwyższone wartości mogą świadczyć o guzach jajnika, wrodzonych lub nabytych postaciach zespołów nadnerczowo-płciowych. |
| Poniżej normy: |
Wartości poniżej normy mogą świadczyć o zaburzeniach owulacji, o hipogonadyźmie, o guzach nadnerczy i jąder u mężczyzn. |
^ powrót na górę strony ^
Prolaktyna
|
| Inne nazwy i skróty: |
PRL, Prolactin |
| Opis: |
Prolaktyna jest głównym hormonem odpowiedzialnym za powstanie i utrzymanie laktacji. Jej nadmierne wydzielanie prowadzi do zaburzeń miesiączkowania oraz mlekotoku, przez wpływ na wydzielanie gonadotropin oraz hamowanie hormonów płciowych w gonadach. U mężczyzn wzrost stężenia prolaktyny prowadzi do osłabienia libido i niepłodności. Poza gruczolakiem przysadki, przyczyną hiperprolaktynemii może być niedoczynność tarczycy oraz przyjmowanie niektórych leków. Wydzielanie prolaktyny wzrasta po porodzie i utrzymuje na wyższym poziomie w czasie laktacji. |
| Normy |
Kobiety: 5-25 ng/ml
Kobiety ciężarne:
do 11 tygodnia 12-73 ng/ml,
12-28 tygodni: 14-200ng/ml,
od 28 tygodnia: 32-240 ng/ml
Mężczyźni: 1,5-14,0 ng/ml |
| Powżej normy: |
Podwyższone wartości mogą świadczyć o gruczolaku przysadki, hiperprolaktynemii czynnościowej, pierwotnej niedoczynności tarczycy, wartości podwyższone mogą być spowodowane zażywaniem lekarstw (np. metoklopramid, estrogeny), w chorobach podwzgórza (niedobór dopaminy) – guzy, ziarniniaki, zapalenia, w niewydolności nerek, w marskości wątroby. |
| Poniżej normy: |
Wartości poniżej normy mogą świadczyć o niedoczynności przysadki, a także w trakcie stosowani takich leków jak: bromokryptyna, dopamina, noradrenalina, kortykosterydy, lewodopa. |
^ powrót na górę strony ^
Testosteron
|
| Inne nazwy i skróty: |
Testosterone |
| Opis: |
Testosteron jest hormonem androgennym, odpowiedzialnym za powstawanie wtórnych cech płciowych u mężczyzn. Powstaje głównie w jądrach, znacznie mniejsze ilości wytwarzane są w korze nadnerczy i w jajnikach u kobiet. Synteza testosteronu w komórkach jąder jest kontrolowana przez hormon luteinizujący i hormon aktywujący komórki śródmiąższowe. We krwi krąży związany z białkami. W tkankach obwodowych metabolizowany jest częściowo do bardziej aktywnego biologicznie dihydrotestosteronu. |
| Normy |
Kobiety: 0,69-2,77 nmol/l (0,2-0,8 ng /ml)
Mężczyźni: 7,6-34 nmol/l (2,2-9,8 ng/ml) |
| Powyżej normy: |
Wartości powyżej normy mogą świadczyć o guzach jąder, o nadczynności tarczycy, o zespole feminizujących jąder, u kobiet może świadczyć o hiperandrogenemii pochodzenia jajnikowego lub nadnerczowego. |
| Poniżej normy: |
Wartości poniżej normy mogą być spowodowane przez: hipogonadyzm pierwotny (zespół Klinefeltera, wrodzony brak jąder), hipogonadyzm wtóny (uraz jąder, obustronne zapalenie jąder, niedoczynność przysadki) przyjmowanie anabolików, ciężkie niedożywienie, niedoczynność tarczycy, zespół Cushinga, w przypadku kobiet przez: niewydolność jajników, leczenie estrogenami, marskość wątroby, anoreksję. |
^ powrót na górę strony ^
Trijodotyronina
|
| Inne nazwy i skróty: |
fT3, Trójjodotyronina, Wolna trijodotyronina, Wolna trójjodotyronina, Triiodothyronine, Free triiodothyronine |
| Opis: |
Wolna trijodotyronina jest hormonem tarczycy, wykazującym tylko w tej postaci działanie. Największa część hormonów tarczycy znajduje się w stanie związanym z białkami. Wolna frakcja trijodotyroniny – nie związana z białkami, stanowi zaledwie 0,15-0,3% całkowitej trijodotyroniny. Zaletą oznaczania wolnej frakcji hormonów jest niezależność jej parametrów od czynników wpływających na łączenie się z białkami. Jest wydzielana przez tarczycę w odpowiedzi na stymulację przez TSH. Hamuje zwrotną syntezę TSH przez bezpośrednie działanie na komórki przysadki i pośrednio przez zmniejszenie syntezy i wydzielania czynnika podwzgórzowego TRH. |
| Normy |
3,1-7,7 pmol/l (3,0-7,0pg/ml) |
| Powyżej normy: |
Wartości powyżej normy mogą świadczyć o nadczynności tarczycy. |
| Poniżej normy: |
Wartości poniżej normy występują w niedoczynności tarczycy, w zespole niskiej trijodotyroniny. |
^ powrót na górę strony ^
Tyreoliberyna
|
| Inne nazwy i skróty: |
TRH, Thyrotropin releasing hormone |
| Opis: |
Hormon peptydowy pobudzający przysadkę mózgową do wydzielania hormonu tyreotropowego (TSH). Hormon TRH jest wytwarzany i uwalniany przez podwzgórze do naczyń układu wrotnego przysadki mózgowej i działa na przedni płat przysadki mózgowej. |
| Normy |
5-25 mIu/ml |
| Powyżej normy: |
Wartości powyżej normy mogą świadczyć o niedoczynności tarczycy. |
| Poniżej normy: |
Wartości poniżej normy świadczą o nadczynności tarczycy. |
^ powrót na górę strony ^
Tyreotropina
|
| Inne nazwy i skróty: |
TSH, Thyroid stimulating hormone, Hormon tyreotropowy |
| Opis: |
Hormon tyreotropowy (TSH) jest wydzielany przez przysadkę mózgową. Działa na tarczycę, pobudzając ją do produkcji hormonów: tyroksyny oraz trójjodotyroniny. Ponadto TSH ma wpływ na wzrost tarczycy i jest przez to odpowiedzialny za powstawanie wola i tworzenie guzków tarczycowych. Dzięki sprzężeniu zwrotnemu między przysadką a tarczycą utrzymywana jest w warunkach fizjologicznych prawidłowa funkcja hormonalna tarczycy. |
| Normy |
0,32-5,0 mU/l |
| Powyżej normy: |
Wartości powyżej normy obserwuje się w pierwotnej niedoczynności tarczycy, we wtórnej nadczynności tarczycy, w guzach przysadki wydzielających TSH, w nowotworach innych narządów wydzielających TSH. |
| Poniżej normy: |
Wartości poniżej normy występują w pierwotnej nadczynności tarczycy, we wtórnej niedoczynności tarczycy, w uszkodzeniu przysadki mózgowej, podczas podawania hormonów tarczycy. |
^ powrót na górę strony ^
Tyroksyna
|
| Inne nazwy i skróty: |
fT4, Wolna tyroksyna, Tetrajodotyronina, Thyroxine, Free thyroxine |
| Opis: |
Wolna tyroksyna jest frakcją krążącej we krwi tyroksyny nie związanej z białkami surowicy. Największa część hormonów tarczycy znajduje się w stanie związanym z białkami. Zaletą oznaczania wolnej frakcji hormonów jest niezależność jej parametrów od czynników wpływających na łączenie się z białkami. |
| Normy |
0,71-1,80 ng/dl (9-23 pmol/l) |
| Powyżej normy: |
Wartości podwyższone mogą wystąpić przy nadczynności tarczycy i podczas leczenia niedoczynności tarczycy tyroksyną. |
| Poniżej normy: |
Wartości poniżej normy mogą świadczyć o niedoczynności tarczycy, o raku tarczycy, wartości obniżone mogą wystąpić podczas leczenia tyreostatykami i przy znacznym niedoborze jodu. |
^ powrót na górę strony ^
